Myśląc o rzeczach jakie mam do zrobienia w ciągu najbliższego miesiąca dochodzę do wniosku, że doba powinna mieć 48 godzin – być może wtedy wyrobię się ze wszystkim. Ale nie ma. I nie będzie mieć, jakkolwiek bym tego nie pragnął. Co zatem zrobić, skoro czasu na wszystkie sprawy jest po prostu za mało? Trzeba wybierać. Tylko według jakiego klucza?
Wartości – wewnętrzny kompas
Każdy z nas wyznaje swoje własne wartości. To one określają, co jest dla nas ważne i to właśnie nimi kierujemy się dokonując wyborów. Metaforycznie można powiedzieć, że wartości stanowią rodzaj kompasu w podróży przez życie.
W tej podróży wartości nie są tożsame z celami. Ich rolą jest pomoc w trzymaniu się właściwego kierunku. Odwołujemy się do tego wewnętrznego kompasu wtedy, gdy czujemy się zagubieni bądź znajdujemy się na rozstaju dwóch dróg.
Wiktor siedzi właśnie w pracy nad ważnym raportem. Zbliża się 17:00 – godzina końca czasu jego pracy. Do tej pory Wiktor skupiał na raporcie całą swoją uwagę, ale mimo tego zostało mu jeszcze sporo roboty i nie ma szans wyrobić się do tego czasu. W związku z tym musi podjąć decyzję: CO ZROBIĆ? Na jednej szali jest dokończenie raportu – zlecił mu to jego szef mówiąc, że to zadanie jest bardzo ważne i trzeba je jak najszybciej skończyć. W tym celu Wiktor musiałby zostać po godzinach. Na drugiej szali zaś jest wieczór spędzony z synem. Wiktor umówił się z nim, że podjedzie po niego o 18:00 i wybiorą się razem na mecz. Żeby to zrobić, Wiktor musi wyjść z pracy najpóźniej o 17:10. Wie też, że synowi bardzo zależy, by wspólnie poszli na ten mecz…
Dylemat Wiktora to przykład sytuacji, w której odwołujemy się do wartości by dokonać wyboru. Czasem (a może zwykle?) robimy to nie myśląc nawet o wyznawanych wartościach, ale po prostu czując która decyzja jest właściwa – tak właśnie działa ów wewnętrzny kompas.
Domeny i hierarchia wartości
Wyznawane przez nas wartości mówią o tym, jacy chcielibyśmy być i jak postępować w otaczającym nas świecie. Można je pogrupować w dziesięć domen:
- Miłość i związki intymne
- Rodzicielstwo
- Relacje z rodziną
- Przyjaźń i związki międzyludzkie
- Rozwój osobisty i wykształcenie
- Praca i kariera
- Zaangażowanie społeczne i środowisko
- Duchowość i religia
- Zabawa i relaks
- Zdrowie i sprawność fizyczna
Hierarchia wartości określa na ile ważne są dla nas poszczególne wartości i domeny. To właśnie do owej hierarchii odwołujemy się stając w obliczu konieczności dokonania wyboru.
Wiktor wybierając między zostaniem po godzinach w pracy a pójściem na mecz z synem odniesie się do swojego systemu wartości. Jeśli praca i kariera jest w jego hierarchii wartości wyżej niż rodzicielstwo, wtedy podejmie decyzję o pozostaniu w pracy po godzinach. Jeśli zaś jest odwrotnie – zostawi pracę nad raportem i spędzi wieczór z synem.
Im bliżej siebie są w naszej hierarchii te wartości, między którymi musimy wybierać, tym trudniej jest dokonać wyboru.
Hierarchia wartości może się zmieniać!
I zwykle zmienia się w ciągu życia. Wchodząc w dorosłość ludzie mogą na przykład stawiać na pierwszym miejscu przyjaźń i związki międzyludzkie, potem poznając kogoś skupiają się na miłości i relacjach partnerskich, by następnie stwierdzić, że to jednak praca i kariera jest dla nich najważniejsza.
Czasem też realizujemy jedne wartości kosztem innych. Świetnie ujął to kiedyś jeden z uczestników prowadzonych przeze mnie zajęć psychoedukacyjnych:
Najpierw traciłem zdrowie zarabiając pieniądze, teraz zaś tracę pieniądze próbując odzyskać zdrowie.
Jak bardziej świadomie korzystać z tego kompasu?
W kolejnym poście przedstawię proste ćwiczenie pozwalające zyskać większą świadomość wyznawanych przez siebie wartości oraz ich hierarchii.