Zależność/Niekompetencja – „Bez ciebie zginę!”

Schemat zależności/niekompetencji (przeczytaj czym są schematy) wiąże się z przekonaniem, że nie umiem samodzielnie podjąć właściwej decyzji, dokonać trafnego wyboru czy wręcz zadbać o siebie samego. Schemat ten składa się z dwóch elementów:

• poczucia niekompetencji powodującego poczucie zagubienia…
• … oraz zależności, będącej sposobem na poradzenie sobie z owym zagubieniem przez „podłączenie” się do kogoś, kto zadecyduje za mnie i wskaże kierunek.

Mówiąc metaforycznie posiadanie tego schematu powoduje, że czuję się jak dziecko we mgle i bardzo chcę, żeby ktoś mnie z tej mgły wyprowadził. Jest to główny schemat u osób z zaburzeniem osobowości zależnej.

Jak Schemat Zależności/Niekompetencji wpływa na życie?

Znacząco utrudnia podejmowanie decyzji sprawiając, że proces dokonywania wyborów niesie ze sobą duży ładunek cierpienia i frustracji. Generuje też dużo lęku i niepokoju w sytuacjach, kiedy mogę znaleźć się bez wsparcia ze strony innych.

Osoby poddające się schematowi zależności/niekompetencji (przeczytaj o stylach radzenia sobie) często proszą innych o radę, konsultują się w każdej sprawie, zadają mnóstwo pytań o to, co powinny zrobić, jak się zachować itp. Innym charakterystycznym przejawem poddania się temu schematowi jest to, że dana osoba nie potrafi być sama i rozstając się z partnerem od razu szuka kogoś nowego, bądź wręcz przechodzi z relacji w relację „na zakładkę”.

Radzenie sobie ze schematem zależności/niekompetencji przez unikanie to przede wszystkim trzymanie się tego, co znane i sprawdzone. Nawet jeśli wiąże się to z byciem w związku, w którym partner zdradza albo stosuje przemoc bądź też ze znoszeniem mobbingu w pracy. Będące elementem schematu poczucie niekompetencji i bezradności potrafi skutecznie utrudnić, a czasem wręcz uniemożliwić zakończenie takiej relacji i odejście od partnera czy zmianę pracy.

Osoby, które próbują poradzić sobie ze schematem zależności/niekompetencji przez nadmierną kompensację dążą do całkowitej samowystarczalności i niezależności nawet w sytuacjach, gdy zależność jest czymś naturalnym i zdrowym. Kosztem tego sposobu radzenia sobie jest ogromny niepokój przy podejmowaniu decyzji.

Zobacz przykłady działania schematu zależności/niekompetencji w codziennym życiu.

Skąd bierze się Schemat Zależności/Niekompetencji?

Rozwój tego schematu to zwykle efekt wpływu rodziców (czy innych ważnych osób), którzy ograniczają autonomię dziecka. Dzieje się tak wtedy, gdy rodzice czy opiekunowie:

• nie wspierają samodzielności dziecka – np. nie pozwalają na samodzielne poruszanie się po mieście (gdy rówieśnicy dziecka już to robią), nie zachęcają do podejmowania samodzielnych decyzji odnośnie spędzania wolnego czasu, wyboru stroju, jedzenia itp.
• przesadnie karcą i krytykują za niepowodzenia – gdy pierwszym odruchem rodzica są słowa „a nie mówiłem”, zamiast na przykład „spróbujmy to naprawić”
• kwestionują dokonywane przez dziecko wybory mówiąc, że są złe, nieprzemyślane, naiwne, głupie itp.
• prezentują swój pomysł jako jedyny słuszny w danej sytuacji
• zalewają dziecko swoim lękiem zamiast dawać wsparcie – „a po co ci to?”, „może lepiej nie próbuj”, „i tak nic z tego nie wyjdzie…”
• uczą zależności i proszenia o wsparcie jako jedynego sposobu radzenia sobie z trudnościami, bo sami mają ten schemat.

Co możesz zyskać uwalniając się od Schematu Zależności/Niekompetencji?

Większe zaufanie do swoich decyzji i własnych umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Nieodłącznie w parze idzie za tym większa swoboda i mniej napięcia przy dokonywaniu wyborów.

Mam ten schemat. Co mogę dla siebie zrobić?

Po pierwsze: zacznij go zauważać. Zwróć uwagę na to, jak czujesz się mając podjąć jakąś decyzję? Czy jest to dla Ciebie łatwe, czy może budzi w Tobie napięcie? Gdy już dokonasz jakiegoś wyboru, to czy potrzebujesz jeszcze potwierdzenia, że jest słuszny? Zastanów się też nad tym, czy potrzebujesz więcej porad i zapewnień niż inne osoby, które znasz. Jeśli tak, to pewnie jest coś na rzeczy…

Po drugie: zastanów się czy są jakieś obszary, w których potrafisz radzić sobie samodzielnie? Jeśli znajdziesz coś takiego, to zastanów się dlaczego akurat w tych przypadkach jest łatwiej? Może znajdziesz coś, co da się przenieść na te sfery, w których zależność/niekompetencja bierze górę.

Po trzecie: stopniuj wyzwania. Jeśli samodzielne dokonywanie wyborów czy podejmowanie działań budzi w Tobie lęk, to zarówno unikanie takich sytuacji, jak i zaciskanie zębów i konfrontowanie się z sytuacjami mimo ogromnego napięcia nie pomoże Ci przełamać schematu. Zamiast tego planuj wyzwania stopniowo, podnosząc sobie poprzeczkę i nagradzając się za sukcesy.

Po czwarte: naucz się technik relaksacyjnych, takich jak na przykład oddychanie przeponą – to pomoże Ci zmniejszyć napięcie w sytuacjach, kiedy próbujesz samodzielnie dokonać wyboru.

Po piąte: zaangażuj swoich bliskich w przełamywanie Twojego schematu. Zastanówcie się wspólnie czy robią coś, co może podtrzymywać Twój schemat? Jeśli tak, to poszukajcie sposobów na ograniczenie tego.

Zobacz też: Lista 18 wczesnych schematów.