Terapia schematu – cóż to takiego?

Terapia schematu (możecie spotkać się również z nazwą „terapia schematów”) to obecnie najbardziej obiecująca forma terapii, której skuteczność w leczeniu zaburzeń osobowości i innych problemów została potwierdzona w wielu badaniach. W Internecie można znaleźć sporo informacji na jej temat, choć niestety po polsku ciągle jeszcze jest ich bardzo mało, zaś te które są najczęściej są adresowane do fachowców. Tu postaram się opisać ją  w krótkich słowach posługując się mniej hermetycznym, dostępnym dla każdego językiem.

O co chodzi w terapii schematu?

Każdy człowiek posiada schematy pozwalające interpretować napływające do umysłu informacje (o czym pisałem już np. pod tym linkiem). Te najważniejsze dla naszego funkcjonowania w relacjach oraz rozumienia i przeżywania siebie i świata kształtują się przede wszystkim w dzieciństwie w relacjach z ważnymi dla nas osobami. Zasada jest taka: ze „zdrowych” relacji mamy schematy pomagające nam odnaleźć się w życiu, zaś z sytuacji, w których nasi rodzice nie zaspokajali potrzeb emocjonalnych dziecka (przesadzali z czymś albo zachowywali się nie w porządku) mamy schematy, które odzwierciedlają tamte sytuacje.

Partner Beaty jest bardzo krytyczny i często wyraża niezadowolenie z jej wyglądu czy zachowania. Jeśli Beata wychowywała się w rodzinie, w której spotykała się zarówno z krytyką, jak i z pochwałami i obie te rzeczy były zrównoważone i adekwatne, to jako dorosła osoba łatwo dojdzie do wniosku że z nią jest OK, zaś jej partner za bardzo się czepia.

Jeśli natomiast Beata miała bardzo wymagających i zwykle niezadowolonych rodziców, to słysząc w dorosłym życiu krytykę ze strony partnera odruchowo będzie się z nią zgadzać. W tym przypadku wyniesiony z doświadczeń z rodzicami schemat utrudni jej obronienie się przed krytyką ze strony partnera i będzie negatywnie wpływał na jej samoocenę.

Terapia schematu jest nastawiona na identyfikację i zmianę takich właśnie niekorzystnych schematów na zdrowsze i bardziej pomagające w radzeniu sobie w życiu. Podobnie działa terapia poznawczo-behawioralna (z której zresztą terapia schematu się wywodzi i z którą ma bardzo wiele wspólnego), ale jest kilka istotnych różnic. Główna polega na tym, że terapia schematu jest dużo bardziej nastawiona na emocje niż terapia poznawczo-behawioralna, która skupia się przede wszystkim na zmianie sposobu myślenia i zachowania.

Dla kogo jest terapia schematu?

Terapia schematu to podejście szczególnie dobre w kilku przypadkach:

• Gdy zauważasz, że masz powtarzające się problemy w relacjach – na przykład wybierasz sobie ciągle niewłaściwych partnerów, tkwisz w związku, który nie jest dla Ciebie dobry i nie potrafisz go zakończyć, pozwalasz innym aby „wchodzili Ci na głowę”, masz problemy z asertywnością, nieśmiałością, ciągle porównujesz się do innych itp.
• Gdy jakieś określone trudności ciągną się za Tobą latami – na przykład regularnie odkładasz ważne rzeczy na ostatnią chwilę, świetnie planujesz, ale nie potrafisz zabrać się za realizację swoich planów, ciągle od siebie wymagasz i trudno Ci osiągnąć satysfakcję z tego, co masz itd.
• Gdy doświadczasz silnych emocji, które trudno opanować albo bardzo łatwo „przełączasz się” z jednych emocji w inne.
• Gdy ludzie odsuwają się od Ciebie, a Ty nie rozumiesz dlaczego i myślisz, że to oni mają problem.
• Gdy masz już za sobą doświadczenie w innych rodzajach terapii, ale wcześniejsze terapie nie przyniosły pożądanych efektów.

W każdym z wyżej wymienionych przypadków najbardziej prawdopodobną przyczyną opisanych trudności są ukryte schematy, które prowadzą Cię ciągle w podobne życiowe pułapki. Drogą do zmiany i poprawy jakości swojego życia jest rozpoznanie tych schematów i zmiana ich treści na taką, która będzie dla Ciebie bardziej pomocna.

Wybieram się na terapię schematu. Jak długo ona potrwa?

Zmiana schematów wymaga trochę czasu. Dlatego terapia schematu to podejście przede wszystkim długoterminowe (choć jej elementy można wykorzystywać również w terapii krótkoterminowej, szczególnie w przypadku terapii grupowej). Tu pojawia się druga ważna różnica w porównaniu do terapii poznawczo-behawioralnej, która z założenia jest krótkoterminowa.

Co to znaczy, że terapia jest długoterminowa? Zwykle oznacza to, że trwa 1-2 lata, podczas których klient spotyka się z terapeutą raz w tygodniu. Krótkoterminowe terapie zaś to takie, których czas trwania to kilka do kilkunastu tygodni.

Czego spodziewać się po terapii schematu?

Początek terapii schematu to przede wszystkim łączenie bieżących problemów z ich źródłami w dzieciństwie. Dzięki temu osoba rozpoczynająca tą terapię dość szybko może zrozumieć przyczyny swoich bieżących problemów. W dalszej części terapii przyjdzie czas na naukę radzenia sobie z tymi problemami przez zmianę leżących u ich źródeł schematów.

Bardzo charakterystyczna w tym podejściu jest rola terapeuty. Ma on wcielić się w rolę dobrego, zdrowego rodzica pomagając zaspokoić klientowi jego niezaspokojone wcześniej potrzeby emocjonalne. Co to znaczy? Przede wszystkim to, że terapeuta będzie bardzo ludzki: kiedy trzeba troskliwy, ale też czasem wymagający czy stawiający granice. Będzie czasem dzielił się swoimi doświadczeniami bądź podpowiadał jak zachować się w danej sytuacji. Wszystko to, co zrobiłby wystarczająco dobry rodzic. Bo o to właśnie chodzi w terapii schematu: naprawić to, czego nie potrafili dać nam nasi rodzice.

Ten tekst to początek większej serii tekstów o terapii schematu.

Z kolejnych dowiesz się:

• Czym dokładnie są wczesne nieadaptacyjne schematy, których obecnie wyróżnia się 18.
• Czym są tryby schematów, czyli nasze wewnętrzne stany dziecka, rodzica oraz różni „obrońcy” pomagający radzić sobie z trudnościami.
• Jakimi głównymi narzędziami posługuje się terapeuta.

Nie zabraknie też ćwiczeń z terapii schematu, które można wykonać samodzielnie.

Sami więc widzicie – sporo jeszcze przed nami!