Errare humanum est – rzeczą ludzką jest błądzić. Każdy z nas popełnia czasem błędy, szczególnie kiedy jesteśmy w gorszej formie bądź uczymy się nowych rzeczy. Najlepsze, co możemy z tym zrobić, to przyjąć, że błąd miał miejsce, wyciągnąć wnioski i pójść dalej. Dzięki temu jesteśmy w stanie rozwijać się czerpiąc z własnych doświadczeń. Bezwzględna Surowość to schemat uniemożliwiający zdrowe podejście do ludzkich błędów. Jego sednem jest przekonanie, że ludzi należy surowo karać za błędy i niedoskonałości. Siebie również. Optyka schematu działa jak nałożony na rzeczywistość filtr, który wycina wszelkie okoliczności łagodzące. Oprócz tego częstymi elementami schematu są:
- Skłonność do myślenia czarno-białego – schemat dzieli zachowania ludzi na dwie kategorie: dobre albo złe. Dobre mają być standardem, złe zasługują na karę. Jeśli więc coś nie poszło dobrze, to ktoś zawalił. A dalej zaczyna się szukanie winnych bądź samooskarżenia.
- Brak wyrozumiałości – będący pochodną wspomnianego wcześniej czarno-białego myślenia, czasem z towarzyszącą mu skłonnością do pomijania pozytywów. Jeśli był błąd, powinna być też kara. Schemat nie przewiduje uwzględnienia czegoś takiego, jak ludzka niedoskonałość czy wspomniane wcześniej okoliczności łagodzące. Dobre chęci się nie liczą, jeśli efekt doprowadził do błędu.
W połączeniu daje to bardzo przykry efekt. Gdy Bezwzględna Surowość budzi się z uśpienia, nie zostawia miejsca na empatię. Skłania za to do surowości i moralizowania. To tak, jakby ktoś stanął przed sądem, w którym sędzia jest uprzedzony do oskarżonego, a na salę wpuszczono jedynie prokuratora i świadków oskarżenia. W takich warunkach trudno o sprawiedliwy proces. Bezwzględna Surowość funduje nam lincz.
Schemat ten często występuje w towarzystwie dwóch innych: Wadliwości/Wstydu i Nadmiernych Wymagań. W pierwszym przypadku kara przychodzi za własne domniemane braki i wady. To bardzo częsty zestaw u osób z osobowością borderline. W drugim kombinacja schematów sprawia, że ludzie są skłonni do karania się za niewywiązanie się z wyśrubowanych wymagań, jakie sobie stawiają. Obie kombinacje to prosta droga do zatracenia. Trudno funkcjonować zdrowo, gdy schematy sprawiają, że potępiamy się za wymyślone skazy (jak w przypadku pary z Wadliwością/Wstydem) bądź też za niedoskakiwanie do poprzeczki, która jest zbyt wysoko (jak w przypadku pary z Nadmiernymi Wymaganiami).
Jak Bezwzględna Surowość wpływa na życie?
Rozpatrzmy tutaj dwa scenariusze: gdy Bezwzględna Surowość jest nastawiona na osobę mającą ten schemat oraz gdy jest nastawiona na innych. W pierwszym przypadku Bezwzględna Surowość prowadzi do wrogości w stosunku do siebie. Łatwo zacząć robić sobie wyrzuty. Są też gorsze scenariusze: pod wpływem Bezwzględnej Surowości niektóre osoby zaczynają zachowywać się w sposób autodestrukcyjny: głodzą się, samookaleczają, intensywnie ćwiczą w niszczący dla ciała sposób czy celowo wchodzą w ryzykowne sytuacje.
W przypadku, gdy Bezwzględna Surowość jest nastawiona na innych, łatwo stać się sprawcą przemocy wobec osób, które są od nas zależne i/lub z którymi pozostajemy w bliskich relacjach. Wyobrażacie sobie taką osobę jako szefa czy rodzica? Dzieci, partnerzy czy podwładni mogą często słyszeć wypowiadane zimnym i wrogim tonem słowa mówiące o tym, że sami są sobie winni czy że należy im się kara. Kiedy schemat się budzi, trudno liczyć na współczucie czy łagodność.
Powyższe opisy ilustrują sytuacje radzenia sobie z Bezwzględną Surowością przez poddanie się schematowi (przeczytaj o stylach radzenia sobie). Ten sposób prowadzi do surowej, karzącej postawy wobec siebie i innych. W przypadku radzenia sobie przez unikanie posiadanie go nie jest już tak widoczne. Schemat najczęściej manifestuje się wtedy przez skłonność do zatajania własnych błędów i unikania osób, ze strony których spodziewamy się kary. Z kolei radzenie sobie przez nadmierną kompensację sprawia, że nie chcąc zachowywać się jak osoba, od której nabyliśmy ten schemat, stajemy się przesadnie wyrozumiali i akceptujący. Zbyt łatwo wybaczając jednocześnie uczymy innych, że niezależnie od tego, co zrobią w relacji z nami, i tak im się upiecze.
Zobacz przykłady działania schematu bezwzględnej surowości w codziennym życiu.
Skąd bierze się Schemat Bezwzględnej Surowości?
Przede wszystkim z doświadczenia bycia traktowanym w ten sposób. Dziecko, które doświadcza przemocy w jakiejkolwiek postaci – wyśmiewania, obwiniania, bicia – łatwo uwewnętrznia głos sprawców oraz towarzyszące mu emocje. W ten sposób zaczyna kształtować się w naszej psychice karzący głos, który bardzo łatwo będzie się później budzić w podobnych sytuacjach. Nie potrzebujemy wtedy żadnego zewnętrznego oprawcy czy prokuratora – mamy go już w sobie. Podobnie może być w sytuacji, gdy któryś z naszych dziecięcych autorytetów jest osobą surową, o silnych zasadach moralnych i nie dopuszczającą słabości. Wtedy zamiast głosu oprawców uwewnętrzniamy głos takiego autorytetu. Skutek będzie ten sam.
Co możesz zyskać uwalniając się od Schematu Bezwzględnej Surowości?
Zdolność do bycia fair wobec siebie i innych. Mówiąc metaforycznie – na naszej wewnętrznej sali sądowej otwieramy drzwi dla adwokata, który dba o interes osoby oskarżonej. Dopiero wtedy jesteśmy w stanie realistycznie spojrzeć na daną sytuację. Łatwiej wtedy czerpać przyjemność z relacji z sobą samym czy z innymi ludźmi.
Mam ten schemat. Co mogę dla siebie zrobić?
Po pierwsze: zacznij go zauważać. Czy jest ci trudno wybaczać sobie lub innym błędy? Zdarza ci się o kimś lub o sobie mówić z pogardą, gdy coś poszło nie tak? Masz skłonność do złości i niecierpliwości, gdy ktoś nie spełnia twoich oczekiwań? Słyszysz czasem od ludzi, że brakuje ci wyrozumiałości? Kierujesz się zasadą, że litość jest dla słabych? To mogą być sygnały, że Bezwzględna Surowość to twój schemat.
Po drugie: zacznij budować w sobie wybaczającą część. Głos schematu w tobie będzie oceniać, oskarżać i krytykować. Zbuduj dla niego przeciwwagę. Może znasz kogoś, kto jest cierpliwy i wyrozumiały, kto szanuje innych i potrafi wybaczać? Niech ta osoba stanie się modelem.
Po trzecie: przygotuj w sobie grunt pod zmianę. Schemat każe ci rozliczać i karać. Spróbuj zrobić bilans zysków i strat dwóch scenariuszy. Zacznij od tego, co daje ci kierowanie się tym schematem. Czy niesie ze sobą jakieś zyski? Czy są w tym jakieś koszty? Następnie zrób analogiczne zestawienie dla bycia kimś bardziej empatycznym i skłonnym do wybaczania. Jeśli będzie ci trudno, pomyśl o osobie z wcześniejszego kroku, która może być dla ciebie wzorem. Jak w takim scenariuszu wyglądają zyski i koszty? To pozwoli ci bardziej realnie spojrzeć na efekty działania schematu i zbudować motywację do zmiany.
Po czwarte: eksperymentuj z byciem bardziej wyrozumiałym. Zwracaj uwagę jak wtedy się czujesz oraz jak się czują z tobą inni. Czy w ten sposób nadal jesteś w stanie realizować swoje wartości? Ludzie zwykle odkrywają, że tak. A na dodatek poprawiają się również ich relacje z innymi. Może tobie też się to uda?
Zobacz też: Lista 18 wczesnych schematów.
Podoba Ci się to, co robię?
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej bądź wesprzeć moją pracę – sprawdź mój profil na Patronite!