Podatność na zranienie lub zachorowanie zawiera w sobie obawę, że w każdej chwili może spotkać mnie jakaś katastrofa – zdrowotna, finansowa, psychologiczna czy naturalna. Posiadanie tego schematu zwykle wiąże się ze skłonnością do przeżywania lęku. Poddając się działaniu schematu podatności na zranienie mogę wyszukiwać sygnałów zagrożeń, unikając go będę starać się nie wchodzić w sytuacje, które kojarzą mi się z niebezpieczeństwem, zaś nadmiernie kompensując mogę sprawiać wrażenie osoby szukającej przygód i niebezpieczeństw. Poniżej znajdziecie przykłady działania każdego z tych trzech stylów radzenia sobie ze schematem podatności na zranienie lub zachorowanie.
Poddanie się schematowi – historia Patrycji
Ojciec małej Patrycji był sprawnym biznesmenem. Gdy na świat przyszła Patrycja, mama zrezygnowała z pracy i postanowiła zająć się domem i wychowaniem dziecka. Bez problemu mogli sobie na to pozwolić – żyło im się dobrze i dostatnio. Do czasu… Tuż przed ósmymi urodzinami Patrycji w firmie ojca wybuchł pożar. W efekcie biznes upadł, a ojciec został z ogromnymi długami. Próbując ratować sytuację rodzice wyprzedali majątek, a Patrycja musiała zmienić prywatną szkołę na publiczną podstawówkę. Na domiar złego w nowym biznesie ojciec podjął ryzykowną decyzję, która zakończyła się kolejną porażką. To doprowadziło go do nieudanej próby samobójczej, po której trafił do szpitala psychiatrycznego. Matka przeprowadziła się do swoich rodziców, którzy zgodzili się ich przygarnąć. W ten sposób w ciągu zaledwie pół roku Patrycja z małej księżniczki żyjącej w luksusowym domu stała się szarą myszką w publicznej podstawówce, mieszkającą kątem u dziadków i odwiedzającą ojca wychodzącego z depresji…
Dorosła Patrycja ma kochającego męża i ciekawą pracę jako aktuariusz w firmie ubezpieczeniowej. Jej życie układa się dobrze. Z jednym małym wyjątkiem – gdy tylko pojawia się coś odbiegającego od rutyny, Patrycja od razu spodziewa się katastrofy. Każdy wyjazd na wakacje to w oczach Patrycji tysiąc rzeczy, które mogą pójść nie tak. Już na kilka miesięcy wcześniej sprawdza, czy region jest bezpieczny, czy nie ma epidemii, zamachów, huraganów… Potem pakowanie: czy wszystkie potrzebne (i niepotrzebne) leki są na miejscu, czy aby na pewno mają wykupione i wydrukowane polisy, czy dokumenty są ważne… Podobnie przeżywa kwestie związane z jakąkolwiek zmianą w życiu. Od razu wyolbrzymia zagrożenie i chce wszystko sprawdzać. Z uwagą śledzi też wszelkie doniesienia o wypadkach i katastrofach. Gdy mąż mówi jej, że przesadza, Patrycja ze złością odpowiada, że jest nieodpowiedzialny.
Unikanie schematu – historia Matyldy
Mama Matyldy wiecznie się o wszystko martwi. Tak było odkąd Matylda sięga pamięcią. Jako dziecko przy każdej możliwej okazji słyszała od mamy: „lepiej nie rusz…”, „lepiej nie idź…”, „uważaj!” i inne tego typu napomnienia. Gdy tylko mała Matylda wracając ze szkoły spóźniła się parę minut, słyszała od mamy „tak się martwiłam!„, po czym dowiadywała się, że mama w wyobraźni już widziała córkę pod kołami samochodu. Nie było jak jej wytłumaczyć, że przecież Matylda uważa, a droga do szkoły jest bardzo bezpieczna. Tata Matyldy był cichym i spokojnym człowiekiem. Raczej schodził żonie z oczu i skupiał się na swojej pracy weterynarza. Jedyną jego wadą było to, że zdarzało mu się upić w pracy i wsiąść potem za kierownicę. Nigdy nikogo nie potrącił, nie miał też żadnej kolizji z innym samochodem. Wjeżdżał za to w przydrożne drzewa. Rozbił w ten sposób cztery samochody, a raz spędził nawet miesiąc w szpitalu.
Dorosła Matylda mieszka ze swoją siostrą w odziedziczonym po dziadkach domu. Skończyła liceum ekonomiczne i pracuje jako księgowa w niewielkiej firmie. Ceni sobie swoje spokojne życie i nie ciągnie ją do wielkiego świata. Czasem tylko z inicjatywy siostry wsiada z nią w pociąg i jadą spędzić wakacje nad morzem. Poza tym Matylda nie lubi zmian. Woli jak wszystko toczy się spokojnym, normalnym torem. Gdy coś idzie nie tak, Matylda stara się o tym nie myśleć i czeka, aż sprawy same się ułożą. Siostra czasem złości się na nią o to, że Matylda zaniedbuje swoje zdrowie czy sprawy urzędowe. Matylda jednak wychodzi z założenia, że póki o czymś nie wie, póty nie musi się o to martwić.
Nadmierna kompensacja – historia Jakuba
Jakub od najmłodszych lat był bardzo ruchliwym i ciekawym świata dzieckiem. Wychowywał się na wsi. Wszędzie chciał wejść i wszystko zobaczyć. Pech chciał, że zajmowała się nim głównie babcia, której brakowało już sił do biegania za wnuczkiem. Zamiast tego starała się dmuchać na zimne i przestrzegać Kubusia. Chłopiec słyszał więc od niej często rzeczy typu: „nie wchodź tam, bo się zarwie!”, „zostaw ten motocykl, przewróci się na ciebie i nogi ci połamie!”, „wyjdź spod tego samochodu, jeszcze ruszy i zabije cię!”, „nie podchodź do konia, jeszcze cię kopnie!”. Często też widział przerażenie na twarzy babci próbującej zatrzymać swego wnuka. Kubuś z jednej strony bał się czarnych wizji babci i dobrze pamiętał jej przestraszoną minę, z drugiej jednak widział, że babci scenariusze po prostu się nie zdarzają.
Dorosły Jakub ma spokojną pracę psychologa w poradni, ale wewnętrzny ogień nie zgasł. Widać to, gdy tylko Kuba wychodzi z gabinetu. Lubi wtedy dynamicznie prowadzić samochód, czasem ku przerażeniu swojej żony. Szybko też jeździ na rowerze i mimo tego, że już parę razy miał wypadki, zdaje się nie zważać na niebezpieczeństwa. No bo w końcu co poważnego może się stać? Ten przyjemny dreszczyk, kiedy jest ok, stanowi wystarczającą nagrodę. Przynajmniej póki ma poczucie kontroli nad sytuacją. Bo jeśli ktoś inny prowadzi podobnie, jak on sam, wtedy Jakub już wcale nie czuje się pewnie i bezpiecznie…
Podsumowanie
W dzieciństwie Patrycja doświadczyła w krótkim czasie serii wydarzeń, nad którymi nie miała kontroli, a które diametralnie zmieniły jej życie. To wystarczający ładunek emocji, aby rozwinąć w sobie podwaliny schematu podatności na zranienie. W jej schemacie świat jawi się jako nieprzewidywalny i pełen niebezpieczeństw, zaś ona sama, podobnie jak jej ojciec, jako krucha i bezradna. Próbując radzić sobie z zawartymi w schemacie emocjami lęku i bezsilności Patrycja odruchowo wypatruje zagrożeń – szuka informacji o katastrofach, próbuje przewidzieć zagrożenia i zapobiegać im. Robi to zarówno w prywatnym życiu, jak i szacując ryzyko w swojej pracy zawodowej. W efekcie nieświadomie kolekcjonuje cegiełki wiedzy podtrzymujące jej schemat.
W przypadku Matyldy głównym źródłem schematu była jej mama. Sama będąc pełną lęku przekazywała takie nastawienie swojej córce. Ojciec również nie pomagał zbudować wizji świata jako bezpiecznego miejsca. Wolał wycofywać się, a na dodatek sam wystawiał się na zagrożenie prowadząc po alkoholu. Matylda nie miała więc skąd wziąć narzędzi do radzenia sobie z lękiem i oswajania trudności. Konsekwencją było to, że Matylda nauczyła się kojarzyć nowe czy niejasne sytuacje z zagrożeniem i bezsilnością. Aby nie przeżywać tych przykrych emocji stara się unikać sytuacji, w których może ich doświadczyć. Tym samym odbiera sobie możliwość gromadzenia nowych doświadczeń, które mogłyby stanowić zdrową przeciwwagę dla zawartych w schemacie treści.
Babcia Jakuba, podobnie jak wspomniana wcześniej mama Matyldy, była źródłem schematu dla chłopca. Różnice temperamentalne sprawiły jednak, że zamiast wycofywać się, jak robiła to Matylda, Jakub szukał wyzwań. To sprawiło, że zdobywał zupełnie inne doświadczenia. Podczas gdy umysł Matyldy uczył się kojarzyć nowe i niepewne sytuacje z zagrożeniem i bezradnością, Jakub uczył się innego ciągu emocjonalnych skojarzeń: najpierw dreszcz lęku i niepewności, a potem poczucie mocy i satysfakcja. Ponadto przechodząc bezpiecznie przez różne sytuacje, które babcia odbierała jako zagrożenie, budował w sobie przekonanie „mnie to nie dotyczy”. I tu właśnie najlepiej widać paradoks nadmiernej kompensacji schematu podatności na zranienie: działanie w ten sposób może realnie zwiększać ryzyko zrobienia sobie krzywdy.
Zobacz też: Lista 18 wczesnych schematów.