Kluczowe przekonania (zwane też przekonaniami podstawowymi; ang. core beliefs) zawierają podstawowe cząstki wiedzy o nas samych, innych ludziach oraz świecie, w którym żyjemy. Są to zatem elementy opisywanych już wcześniej schematów poznawczych.
Powstawanie i charakter kluczowych przekonań
Kluczowe przekonania kształtują się od najmłodszych lat naszego życia i przeważnie ich podstawą są nasze dziecięce interpretacje różnych wydarzeń, w jakich bierzemy udział, oraz interakcje z ludźmi wokół nas. Często ich źródłem są rodzice, opiekunowie czy starsze rodzeństwo, ponieważ to z nimi spędzamy wtedy najwięcej czasu i to ich obserwujemy próbując nauczyć się poruszania w skomplikowanym dla dziecka świecie. Ze względu na czas, w którym zaczynają się kształtować (wczesne dzieciństwo) i ich źródła (ważne osoby), kluczowe przekonania cechują się tym, że:
- Mają formę prostych stwierdzeń typu: jestem głupi, niepotrzebny, inni są krytyczni, wrodzy, świat jest niebezpieczny. Mogą też mieć pozytywną treść, jak np. inni są pomocni czy jestem wyjątkowy.
- Ich treść przyjmujemy automatycznie jako prawdę o świecie, innych, czy o nas samych.
- Są głęboko zakorzenione w naszej psychice i bardzo często świadomie nie zdajemy sobie sprawy z ich treści.
- Zwykle aktywizują się automatycznie, a my zauważamy to odczuwając przykre emocje i/lub obserwując pojawienie się automatycznych myśli związanych z daną sytuacją.
Wpływ kluczowych przekonań na interpretację zdarzeń
Kluczowe przekonania stanowią rodzaj filtru, za pośrednictwem którego interpretujemy rzeczywistość. Prześledźmy to na dwóch przykładach:
Krzysztof prowadzi wykład dla studentów. Część słuchaczy wygląda na bardzo zainteresowanych, część po prostu słucha, a część wydaje się być mocno znudzona. Mając przekonanie „JESTEM WYJĄTKOWY” Krzysztof skupia się przede wszystkim na tej części słuchaczy, która sprawia wrażenie bardzo zainteresowanych – ich zainteresowanie powoduje pojawienie się u Krzysztofa myśli „jestem w tym dobry”, „świetnie mi idzie”. Fakt, że część wydaje się być znudzona, Krzysztof wyjaśnia sobie myśląc: „Co oni robią na studiach? Są tu przez pomyłkę!” oraz „To idioci, nie potrafią docenić mojej wiedzy”. Tym samym przekonanie Krzysztofa o jego wyjątkowości ulega podtrzymaniu.
Przekonanie Roberta brzmi: „JESTEM NIEKOMPETENTNY”. Mając takie kluczowe przekonanie w analogicznej sytuacji prowadzenia wykładu skupiłby się on na tych znudzonych myśląc: „Nie powinienem tu być, nie nadaję się do tego!”, „Ten wykład to porażka!”. O tych bardzo zainteresowanych mógłby zaś pomyśleć: „Pewnie czekają aż popełnię jakiś błąd i mnie wyśmieją!”. W efekcie poczucie niekompetencji w Robercie utrzymuje się nadal.
„Samopotwierdzanie” się treści zawartych w kluczowych przekonaniach
W przykładzie z Krzysztofem i Robertem możemy zaobserwować jeszcze jedną ważną cechę kluczowych przekonań: patrząc na świat przez ich pryzmat dokonujemy też automatycznie pewnej selekcji informacji – mamy tendencje do łatwego wyłapywania informacji POTWIERDZAJĄCYCH nasze przekonanie oraz do odrzucania czy zniekształcania informacji PODWAŻAJĄCYCH prawdziwość przekonania (ten mechanizm został omówiony już w tekście o schematach poznawczych). W efekcie nasze przekonania potrafią same się podtrzymywać. Przez to kluczowe przekonania nie znikną same, niezależnie od tego, jak bardzo byśmy tego pragnęli.
Jak zmienić treść kluczowych przekonań?
Dobrą informacją jest fakt, że nasze kluczowe przekonania to tylko koncepcje o nas samych, a nie obiektywna prawda. Możemy spróbować zidentyfikować je szukając powtarzających się schematów w sytuacjach, w których obserwujemy pojawienie się przykrych emocji oraz obserwując swoje automatyczne myśli i stosując TECHNIKĘ STRZAŁKI W DÓŁ (jest to technika terapeutyczna pozwalająca na zidentyfikowanie treści kluczowych przekonań).
Kiedy już uświadomimy sobie treść kluczowych przekonań, możemy zacząć obserwować sytuacje, w których się aktywizują oraz ich wpływ na nasze myśli i emocje. Możemy też próbować je kwestionować zadając sobie pytanie: „Gdyby moje przekonanie było odwrotne, niż obecnie, to jak wtedy postrzegałbym tę sytuację?”. Dzięki temu będziemy w stanie bardziej racjonalnie podchodzić do różnych sytuacji.
Robert, którego znamy z poprzedniego przykładu, umie już nazwać swoje kluczowe przekonanie „JESTEM NIEKOMPETENTNY” oraz rozpoznawać sytuacje, kiedy owo przekonanie się aktywizuje. Dzięki temu myśląc o wykładzie potrafi bardziej racjonalnie spojrzeć na sytuację. Zadaje sobie pytanie: „Gdybym myślał o sobie, że JESTEM KOMPETENTNY, to jak wtedy postrzegałbym tę sytuację?”. Myśli, jakie za sprawą tego prostego odwrócenia perspektywy przychodzą mu do głowy, są następujące: „Może ci zainteresowani słuchali mnie, bo tak naprawdę ciekawie prowadziłem wykład?”, „A może znudzenie pojawiło się, bo mój wykład jest o 18:00 i studenci są już po prostu zmęczeni po całym dniu i ciężko im jeszcze skupić się na tym, co mówiłem?”. W efekcie Robert odczuwa w związku z wykładem mniej przykrych emocji.
Kluczowe przekonania a inne elementy schematów poznawczych
Kluczowe przekonania stanowią podstawowe cząstki wiedzy o nas samych, świecie i innych ludziach, nie mówią nam jednak, jak w związku z tym się zachowywać. Takie instrukcje zawarte są w przekonaniach pośredniczących.
Jednym z ważnych elementów terapii poznawczo-behawioralnej jest zidentyfikowanie kluczowych przekonań klienta oraz ich modyfikacja. Główną zaletą pracy z terapeutą jest fakt, że terapeuta nie będąc bezpośrednio zaangażowany emocjonalnie w nasze problemy może bardziej obiektywnie spojrzeć na różne opisywane przez nas sytuacje i dzięki temu łatwiej zauważa na ile nasza ocena sytuacji jest obiektywna, a na ile nasze kluczowe przekonania ZNIEKSZTAŁCAJĄ nasze spojrzenie sprawiając, że selektywnie przetwarzamy informacje.
*tę sytuację ?
Poprawione. Dziękuję za czujność 🙂